Else Boer

Voor Hard//hoofd schreef ik over schrijven: want hoe schrijf je nou eigenlijk een boek? Ik heb stapels vol schrijfadvies verslonden – goed advies, daar niet van – en kwam ik bij het schrijven van mijn eerste roman vast te zitten. Daarom schreef ik het advies op dat ik zelf ook wel had willen krijgen.

Al sinds ik kan lezen, weet ik al dat ik zelf verhalen wil schrijven. Iets helemaal verzinnen, wat anderen dan ook voor zich zien – ik kon me niks leukers indenken. Tegelijkertijd vond ik het een nogal mistig carrièrepad. Want schrijver worden, hoe deed je dat?

Op mijn nachtkastje had ik als negenjarige daarom een bundel van Lemniscaat liggen: het Schrijversboek. Daarin vertelden kinderboekenschrijvers hoe ze hun verhalen precies bedachten. Ik las hoe Thea Beckman en Jan Terlouw hun boeken opbouwden en dat Simone van der Vlugt als veertienjarige al een manuscript opstuurde naar een uitgever.

Het Schrijversboek markeerde het begin van een hele reeks adviezen die ik las. Van Stephen King leerde ik dat bijvoeglijk naamwoorden in de meeste gevallen onnodig zijn. Stephen Koch moedigde me aan om vooral te beginnen. Anne Lamott liet me zien dat perfectionisme van de duivel komt, en na een zomerkamp volgde ik het advies van Ellen Deckwitz om een paar yoga-oefeningen te doen na een dag achter de laptop. Andere goede raad: lees veel, schrijf veel. Maak dingen af. Schrijf elke dag, of in ieder geval niet alleen wanneer de inspiratie toeslaat.

“If you want to be a writer, you must do two things above all others: read a lot and write a lot. There’s no way around these two things that I’m aware of, no shortcut.”

Stephen king, on writing

Het is allemaal praktisch advies. Ik ben dol op praktisch advies. Het maakt het hele schimmige schrijfproces een beetje behapbaar. Bij het schrijven van mijn debuutroman pakte ik er regelmatig boeken over het schrijven bij, om mezelf eraan te herinneren dat een boek schrijven geen onmogelijke opgave is. Een scene opbouwen, een verhaallijn uitschrijven: overal is wel een stappenplan voor te vinden.

Mijn advies is dus ook niet zozeer praktisch van aard (of het moet het praktische advies zijn om vooral veel advies van andere schrijvers te lezen). Want een boek schrijven is lastiger dan alleen praktisch advies opvolgen. Waar ik minder op voorbereid was toen ik aan een roman begon, is hoe intuïtief schrijven is.

Lees het volledige artikel op Hard//hoofd.

Ik schreef een verhaal over iemand die een winterslaap wil houden. Misschien moet ik voor de wintermaanden toch eens een daglichtlamp aanschaffen.

Madeleine wordt wakker op een grote slaapzaal. Haar bed moet zijn verplaatst, want ze kan zich deze ruimte niet herinneren. Het lijkt wel een gymzaal: hoge wanden, geen ramen en een gladde, linoleum vloer. Door de hele ruimte staan witte bedden, precies als dat van haar. Er klinkt geruis dat ze eerst niet kan thuisbrengen. Wanneer ze opstaat, realiseert ze zich dat het van de bedden komt: het is de ademhaling van de anderen, die samen met het gezoem van de airconditioning als een zacht ruisen klinkt.

Ze zweet, al kan ze zich niet herinneren dat ze gedroomd heeft. Haar nachtjapon plakt aan haar rug, terwijl ze tussen de bedden doorloopt. Met haar handen raakt ze de spijlen aan het uiteinde van de bedden aan. Het staal is koud tegen haar handen. Ze droomt dit niet, ze is hier echt.

Waarom zou zo’n man een winter lang slapen?

Madeleine is de enige die wakker is, verder worden alle bedden bezet door slapende mensen. Even heeft ze spijt dat ze is opgestaan, maar het valt niet te negeren – ze moet echt plassen. Ze kijkt naar de gezichten van degenen die niet onder de dekens liggen. Ze blijft even stilstaan bij een man met een lange baard – zou die de hele winter blijven groeien? Hij heeft nette Italiaanse loafers naast zijn bed staan. Misschien had hij een moeilijke echtscheiding, ging zijn bedrijf failliet – waarom anders zou zo’n man een winter lang slapen?

Ook in de gang die naar de slaapzaal leidt zijn geen ramen. Wel hangt er een groot bord waarmee de route naar de toiletten wordt aangegeven.

Ze had verwacht dat hier wel beweging zou zijn: artsen, verplegers of onderzoekers. Misschien is het nacht. In het gele schemerlicht is dat moeilijk te zeggen.

Met haar hoofd in haar handen zit ze op het toilet. Voor ze insliep had ze gedacht dat ze wel nieuwsgierig zou zijn wanneer ze voor het eerst wakker zou worden. Dat ze zou willen weten welke dag het was, en hoe laat, wat er in de wereld allemaal gebeurd was. Maar terwijl ze op het toilet zit, kan ze alleen maar denken aan haar bed. Ondanks alle slaap die ze heeft gehad, is ze vooral ontzettend moe.

Boven de wastafel hangt een spiegel. Ze ziet er vreemd uit, ziek, in haar witte nachtjapon. Maar haar haar is langer, haar huid ziet er gezonder uit, al zitten er een paar kreukels in haar linkerwang. Ze neemt een slok water en staart uitgebreid naar haar spiegelbeeld.

Als ze terugloopt door de stille gang, is ze overtuigd. Dit was een uitstekende beslissing.

Ze zag het nieuwsbericht een paar jaar geleden in de krant. In het artikel stond dat er een onderzoeksinstituut was geopend om de effecten van langdurige slaap op het menselijk lichaam te testen. Volgens hoofdonderzoeker Yoshi Tamagoni was een winterslaap technisch gezien mogelijk: ‘Het metabolisme vertraagt tijdens een winterslaap, de lichaamstemperatuur daalt. Dat verschilt niet veel van wat er ’s nachts met ons gebeurt.’ Mensen zouden volgens Tamagoni een winterslaap kunnen houden zoals beren of dassen dat doen: ze slapen het grootste gedeelte van de tijd, maar hebben wakkere momenten. Ze moeten bijvoorbeeld plassen.

Slapende mensen verbruiken bijna niets.

Ze had het stuk gretig gelezen. Ze maakte al jaren grapjes over haar zin in een winterslaap – al had ze toen nog niet voldoende reden om te blijven slapen.

***

Het volledige verhaal is te lezen op Hard//hoofd.

Mijn tienerkamer was bekleed met plaatjes uit de ELLE Girl. Als jongere in een dorp met slechts twee kledingwinkels, was dit mijn manier om de nieuwste hypes bij te houden: outfits uit tijdschriften knippen en proberen die hype te reproduceren. Het échte doel was om zelf op termijn trends te zetten.

In het tijdschrift kwamen verschillende it-girls aan het woord, die allemaal zelf bepaalden wat hip werd. De ELLE Girl was een soort leerschool: zoals bij alle kunstvormen moest je eerst de regels leren voor je ze kon breken. Want waarom wilde ik een meeloper zijn als ik ook een trendsetter kon worden?

***

Voor Hard//hoofd schreef ik een tip over meelopen, en over wat ik momenteel als meeloper doe: schaken. Een tip voor de lange avonden die we thuis doorbrengen.

In januari vond de klimaatweek plaats. Al ruim voor de klimaatweek dacht ik met Willemijn Kranendonk na over onze klimaatvragen. De briefwisseling die we daarover schreven, is op Hard//hoofd gepubliceerd.

Ik houd nog steeds van onkruid. Ik vind het een geruststellende gedachte dat boomwortels asfalt kunnen breken, dat viooltjes barsten veroorzaken in baksteen. Ik vind het hoopvol dat er langs de muur van mijn flat een digitalis groeit, op een reepje grond dat nog geen centimeter breed is.

Verandering kan klein beginnen.

Voor Hard//hoofd keek ik de film King of the Belgians: een film waarin waarin Wallonië zich afsplitst van Vlaanderen op het moment dat de Belgische koning Nicolaas III op staatsbezoek in Turkije is. Een documentairemaker legt de pogingen van de koning om terug te keren naar zijn land vast, resulterend in deze bijzondere roadmovie.

Met Rosanna Baas en Michal van der Toorn besprak ik de film. Spoiler: het was een goede film én een goed gesprek.

De filmtrialoog is hier te lezen.

Het essay dat ik over hoop schreef voor De Standaard is vertaald! Het is inmiddels in het Frans te lezen in de Courrier Internationale (mocht je willen bijspijkeren).

De vertaling kwam online op het moment dat ik de krant uit Vlaanderen binnen kreeg – uitstekende timing, dus.

Op zondag 8 november treed ik op op het Crossing Border Festival. Dat voelt wel bijzonder: een paar jaar geleden stond ik zelf nog in het publiek, te dromen van een literaire carrière.

Deze keer is er geen publiek, maar ik mag voordragen vanuit een studio. Vanwege corona is het programmaonderdeel namelijk helemaal online en helemaal gratis. Om 19:00 ben ik aan het woord, maar in het programma zitten veel interessante schrijvers, interviews en dat alles is is dus vanuit de huiskamer te bekijken. Een link naar het programma vind je hier.

Op 16 oktober is mijn oma 100 jaar geworden. Al ver daarvoor was ik bezig met het vastleggen van de verhalen uit haar leven: als meisje heeft ze nog koeien vanaf het Centraal Station, over de Dam, naar de boerderij in het Vondelpark gedreven. Ze heeft als twintigjarige de oorlog meegemaakt en als predikantsvrouw door heel Nederland gewoond. Tot mijn achttiende woonde ik met haar in een huis en kon ik die verhalen van haar horen.

Een tijd geleden heb ik haar een aantal keer geïnterviewd. Die interviews heb ik uitgewerkt tot dit boekje, met verhalen van oma in haar eigen woorden – zodat we die ook nog kunnen lezen als zij ze niet meer kan vertellen.

Op haar verjaardag was het idee de boekjes uit te delen aan alle genodigden voor haar verjaardagsfeest. Dat feest kon vanwege de gedeeltelijke lockdown niet doorgaan, maar gelukkig kon ik wel een exemplaar aan mijn oma geven. Ze was ontroerd en blij. Ik ook. Via de post komen de verhalen nu alsnog bij haar familie, vrienden en kennissen terecht.

Voor de Vlaamse krant De Standaard schreef ik over mijn opruim- en verzamelwoede, die gek genoeg naast elkaar kunnen bestaan.

Sinds de lockdown vraag ik me steeds meer af wat spullen nu eigenlijk voor me betekenen. Moet ik een minimalist worden? Of moet ik juist het maximalisme omarmen? En waarom is spullen erven zo emotioneel? Hoe vormen spullen een onderdeel van onze identiteit?

Om antwoord te geven op deze vragen schreef ik dus een essay. Dat is hier te lezen, gratis als je een account aanmaakt.

Mijn boek is af. Al twee jaar werk ik aan een roman, en eindelijk is de laatste punt gezet en kan het worden uitgegeven. Als mensen vragen hoe ik dat nou precies voor elkaar heb gekregen, praten we al snel over deadlines. Zonder einddatum kan iets eeuwig duren. De meeste mensen die ik spreek snakken naar een eindpunt voor hun eigen project – een eindpunt dat bij voorkeur iemand anders stelt, want een zelfgekozen moment kan altijd uitgesteld worden. Starten, volhouden: zonder deadline is het bijna onmogelijk. Gelukkig is er altijd een deadline, en – tip! – kan je die ook nog eens zelf berekenen.

***

Voor Hard//hoofd schreef ik een tip over deadlines – niet het enige wat belangrijk was bij het afronden van een boek, maar wél goed om af en toe bij stil te staan. Mijn tip is hier te lezen.

Voor Hard//hoofd keek ik naar de film De Beentjes van Sint Hildegard. Een aanrader vanwege het sympathieke verhaal en vooral vanwege het Twents – Eva, Marthe en ik kwamen tot de conclusie dat we iedereen in het dialect gewoon heel sympathiek vinden klinken. Verder praten we over symboliek, de originele Tsjechische film en patronen in relaties. De trialoog is hier te lezen.

Hoewel ik docent Nederlands ben en dol ben op lezen, weet ik ook wel dat lezen de wereld niet per se verandert. Maar het hélpt wel.

Zoals schrijfster Angie Thomas zegt: ‘I’ve always seen writing as a form of activism. If nothing else, books give us a glimpse into lives that we may not have known about before; they can promote empathy.’

Voor Hard//hoofd schreef ik een TIP over de boeken die precies dat bij mij gedaan hebben, en welke boeken mijn perspectief – op de wereld, en op mijzelf – veranderden.

De laatste tijd lees ik veel advies: columns over thuiswerken, tips voor een home workout. Alles om een beetje houvast te vinden in de brave new world waar we ineens zijn ingeworpen. Er was één advies dat me deze week boven alles bijbleef. Het kwam van Madame Clairevoyant, de horoscoopschrijfster van The Cut: ‘Don’t be too hard on yourself if you’re not able to outrun or out-think your emotions. Sometimes, you just have to sit with them.’ Dit advies heb ik natuurlijk al eerder gezien. Het is ook niet revolutionair – en toch voelde het alsof het speciaal voor mij geschreven was.

Het is vreemder als je nog nooit je horoscoop hebt gelezen, dan wanneer je hem wekelijks checkt.

Ik geloof niet in astrologie. Desondanks kijk ik wat er over mijn astrologische teken wordt gezegd. Zo bezoek ik wekelijks de site van Rob Breszy, Freewill Astrology, om te kijken wat de week voor me in petto heeft. Ik kan inmiddels niet meer volhouden dat ik dat alleen maar voor de lol doe, maar wat zoek ik er dan?

Ik ben niet de enige die tegenwoordig de interpretatie van de sterren interessant vindt. Jihane Chaara schreef op Hard//hoofd een tip om meer te zweven, je horoscoop te lezen en je rationele kant eens te laten voor wat die is. We passen in een mondiale trend: millenials en Gen X’ers die de astrologie weer opzoeken. Het is vreemder als je nog nooit je horoscoop hebt gelezen, dan wanneer je hem wekelijks checkt. Vrijwel iedereen kent zijn sterrenbeeld: is het niet via een horoscoop, dan wel via memes of posts op Instagram.

***

Voor Hard/hoofd dacht ik na over waarom ik eigenlijk mijn horoscoop lees. Het hele artikel is hier te lezen.

Ik heb het soms best lastig met het thuiszitten, maar lezen helpt. Schrijven ook. Op de site van Virusverhalen zijn verschillende korte verhalen en gedichten te lezen, die gaan over waar we allemaal mee worstelen – angst, eenzaamheid, verveling. Ook ik schreef een verhaal, dat hier is te lezen.

Vorige week kwam de bundel Rebel, rebel bij uitgeverij Prometheus uit. In de bundel staan verhalen van elf jonge schrijvers, allemaal rond het boekenweekthema Rebellen en dwarsdenkers. Ik schreef het verhaal ‘Zomerverlof’, over drie pubermeisjes in een instelling die een hond vinden in het bos. In de Volkskrant van 14 maart stond daarover onder andere dit: ‘De verhalen van Kuşçu en Boer springen eruit vanwege hun stijl, die gebalanceerd en verzorgd is; allesbehalve rebels.’

Voor Hard//hoofd schreef ik een verhaal over een spelletjesavond gone wrong. Echt gezellig wordt het dus niet, maar spelletjesavonden zijn er dan ook niet voor de gezelligheid. Dit is menens.

De eerste minuten kijken de vier vrouwen naar de revolver op de terrastafel, dan wil Valerie hem vasthouden. Carmen loopt door de tuin, luistert of de buren buiten zitten en Angeline vraagt: ‘Maar hoe kóm je eraan?’

Ava haalt haar schouders op. ‘Gewoon, online.’ 

Een straaltje zweet loopt over haar rug. Er is al drie weken een hittegolf gaande, de langste sinds de jaren zeventig, hoorde ze een nieuwslezer zeggen. Het is wachten op onweer. Vanavond moet het losbarsten. 

‘Via het dark web natuurlijk.’ Valerie weegt het wapen in haar hand alsof ze er dagelijks een vasthoudt. ‘Licht dingetje. Is dit zo’n handtasmodel?’

‘Een handtasmodel?’ Ava’s stem is hoger dan normaal. Ze kan er niets aan doen: wanneer ze Carmen, Angeline of Valerie ziet, gaat haar stem automatisch omhoog. Net als vroeger, toen ze na colleges koffie en wijn dronken en eerder gilden dan praatten.

‘Voor vrouwen die zich ’s avonds onveilig voelen. Heb je hem in je nachtkastje liggen?’ 

‘Nee. Ik bewaar hem in de keuken, naast de pannenlappen.’ Ze moeten alle vier lachen om dat beeld. 

‘Geef eens.’ Carmen pakt het wapen voorzichtig over, gaat langzaam met haar vingers langs de trekker. ‘Dit is echt zo’n filmmodel. Smith & Wesson. Een cowboyding. Robin wilde er zo een voor zijn verjaardag, toen moest Denny natuurlijk ook.’

‘God, ik weet niet hoe je het doet,’ zegt Valerie. ‘Ik zou nergens zijn zonder nanny.’

Ava glimlacht. Dezelfde gesprekken als altijd, maar nu met versnelde hartslag, op scherp gestelde zintuigen en een revolver waar geen van hen haar ogen vanaf kan houden. Het is het wapen zelf dat perverteert, je uitnodigt om ernaar te kijken, ermee te spelen. 

‘Wil je dat ding echt gebruiken?’ Angeline fronst. 

‘Als er een wapen op tafel ligt, moet het ook afgaan,’ zegt Ava. ‘Weet je nog? Introductie tot theaterwetenschap. Dat is zo’n beetje het enige wat ik me herinner van onze studie.’

Carmen legt de revolver weer neer. Alle drie de vrouwen kijken naar Ava. Ze haalt de kogel uit het voorste vakje van haar tas.

***

Het hele verhaal is op de site van Hard//hoofd te lezen.

Voor Hard//hoofd schreef ik een stuk over de ‘lerarenkliklijn’ van Forum voor Democratie.

Forum voor Democratie heeft met zijn lerarenkliklijn het hele land over zich heen gekregen. Leraren hebben het al zo zwaar, en ze hoeven zich niet te verantwoorden over vermeende indoctrinatie, volgens tegenstemmen. Maar hoe zit dat eigenlijk met de leerlingen? Die zijn volgens mij best iets weerbaarder dan we denken.

*

Bij het koffiezetapparaat gaat het de laatste pauzes vaak over indoctrinatie. Niet over hoezeer we daar als docenten tégen zijn, maar meer over hoe we het kunnen bewerkstelligen.
‘Ik laat mijn vwo 4 een stuk uit de Volkskrant lezen,’ zegt een collega. ‘Dat lijkt me een mooi begin.’
‘Ik zou mijn havo 4 wel willen indoctrineren,’ zeg ik. ‘Als zij kritiekloos wat harder gaan werken, worden we daar allemaal beter van.’ Instemmende collega’s, gelach, nog een bak koffie en terug naar de les.
Het is niet zo dat we allemaal zo’n fan zijn van indoctrinatie – het is eerder dat het indoctrineren van een klas met dertig mondige leerlingen nogal ingewikkeld is. Over het meldpunt van Forum voor Democratie zijn al veel dingen gezegd: het onderwijs heeft het al zwaar, het is een belediging van de professionaliteit van docenten en het is een bedreiging voor de veiligheid in het klaslokaal. Allemaal waar, maar wat tot hilariteit in de docentenkamer leidt, is dat niemand het over de leerlingen heeft – als die zo verschrikkelijk goed luisterden zou het beroep wel populairder zijn. En wat mij persoonlijk vooral verbaast is het idee dat een neutrale docent de beste docent is. Dat heeft maar weinig te maken met wat er in een klaslokaal gebeurt.

*

Lees hier het volledige artikel op Hard//hoofd.

Aan mijn gezicht is niets te zien – niets dan de rode striemen die ik er zelf op heb gekrast. Het tl-licht vergroot het rood nog eens uit, maar zelfs in normaal licht kan ik de lijnen over mijn schedel zien lopen. Uitgekerfde paden, af en toe een korst en een aantal open wondjes.

Een tijd geleden heb ik me volledig kaalgeschoren, om er vanaf te zijn. Ik scheerde mijn benen, mijn armen, de delen van mijn rug waar ik nog net bij kon, mijn schaamhaar. Luizen, dacht ik eerst. Huisstofmijt. Vlooien, eventueel. Nadat ik de lokken hoofdhaar op de grond zag vallen – vaalgrijze plukken op de zwarte tegels – had ik het gevoel ergens van bevrijd te zijn. Ik ging met mijn hand over mijn schedel, glad en zacht als babyhuid. Ik zag eruit zoals die mensen uit de cocons in de Matrix: een week, nat, naakt lijf. De rode lijnen waren over mijn hele lichaam te zien, maar ondanks dat voelde ik me herboren.
Het duurde dertig seconden voordat het weer begon. De jeuk.

Met de punt van mijn nagel boor ik in het vel van mijn voorhoofd en zet een kruisje. Mijn moeder vertelde me vroeger dat je dat met muggenbulten moest doen: kruisjes erin zetten, zodat de kriebel voorbijging. Ik heb het geprobeerd, heb avonden lang alleen maar kruisjes in mijn huid gezet met mijn nagels, later ook met een keukenmes.

Zalf heb ik geprobeerd. Meditatie. Krabben, juist niet krabben. Mentholpoeder, yoghurt, azijn, amandelolie. Toen bleek dat het allemaal niet werkte, gebruikte ik ijs om de prikkeling te verzachten. Het hielp even, tot het ijs voor blaren zorgde. Ook die begonnen weer te jeuken.

Ik pak de scalpel die ik uit het laboratorium heb meegenomen en kijk aandachtig in de spiegel. Voorzichtig snijd ik in het vel, tot ik het bloed uit mijn voorhoofd zie opwellen.

Ik ben altijd zorgvuldig geweest. Na elke proef was ik mijn handen en reinig ik mijn bureau met alcohol. Anders dan mijn collega’s controleer ik me na iedere vorm van veldwerk zorgvuldig op teken. Als ik zie hoe zij dat doen – snel, losjes, als er nergens een zwart stipje zit is het goed – verbaas ik me erover dat niemand Lyme heeft opgelopen.

*

Dit volledige verhaal is te lezen op de site van De Fusie.