Het essay dat ik over hoop schreef voor De Standaard is vertaald! Het is inmiddels in het Frans te lezen in de Courrier Internationale (mocht je willen bijspijkeren).
De vertaling kwam online op het moment dat ik de krant uit Vlaanderen binnen kreeg – uitstekende timing, dus.
Op zondag 8 november treed ik op op het Crossing Border Festival. Dat voelt wel bijzonder: een paar jaar geleden stond ik zelf nog in het publiek, te dromen van een literaire carrière.
Deze keer is er geen publiek, maar ik mag voordragen vanuit een studio. Vanwege corona is het programmaonderdeel namelijk helemaal online en helemaal gratis. Om 19:00 ben ik aan het woord, maar in het programma zitten veel interessante schrijvers, interviews en dat alles is is dus vanuit de huiskamer te bekijken. Een link naar het programma vind je hier.
Van de tweede (gedeeltelijke) lockdown moest ik best even slikken. Vandaar dat ik voor de Vlaamse krant De Standaard nadacht over hoop. Hoe moet je eigenlijk hoop houden, wanneer je je niet zo hoopvol voelt? En is hopen op een betere wereld naïef of broodnodig?
Ik dook in de wereld van de christelijke filosofie, waarin hoop een belangrijke deugd is, en in die van de oude Grieken – voor hen was hopen iets wat je alleen deed als je geen plan kon maken. En wat zegt die mythe van Pandora ons precies?
Ik weet niet of ik een definitief antwoord heb op mijn vragen over hoop, maar de illustratie van Trui Chielens was het schrijven al waard.
Het artikel is hier te lezen, gratis als je een account aanmaakt.
Op 16 oktober is mijn oma 100 jaar geworden. Al ver daarvoor was ik bezig met het vastleggen van de verhalen uit haar leven: als meisje heeft ze nog koeien vanaf het Centraal Station, over de Dam, naar de boerderij in het Vondelpark gedreven. Ze heeft als twintigjarige de oorlog meegemaakt en als predikantsvrouw door heel Nederland gewoond. Tot mijn achttiende woonde ik met haar in een huis en kon ik die verhalen van haar horen.
Een tijd geleden heb ik haar een aantal keer geïnterviewd. Die interviews heb ik uitgewerkt tot dit boekje, met verhalen van oma in haar eigen woorden – zodat we die ook nog kunnen lezen als zij ze niet meer kan vertellen.
Op haar verjaardag was het idee de boekjes uit te delen aan alle genodigden voor haar verjaardagsfeest. Dat feest kon vanwege de gedeeltelijke lockdown niet doorgaan, maar gelukkig kon ik wel een exemplaar aan mijn oma geven. Ze was ontroerd en blij. Ik ook. Via de post komen de verhalen nu alsnog bij haar familie, vrienden en kennissen terecht.
Voor de Vlaamse krant De Standaard schreef ik over mijn opruim- en verzamelwoede, die gek genoeg naast elkaar kunnen bestaan.
Sinds de lockdown vraag ik me steeds meer af wat spullen nu eigenlijk voor me betekenen. Moet ik een minimalist worden? Of moet ik juist het maximalisme omarmen? En waarom is spullen erven zo emotioneel? Hoe vormen spullen een onderdeel van onze identiteit?
Om antwoord te geven op deze vragen schreef ik dus een essay. Dat is hier te lezen, gratis als je een account aanmaakt.
Mijn boek is af. Al twee jaar werk ik aan een roman, en eindelijk is de laatste punt gezet en kan het worden uitgegeven. Als mensen vragen hoe ik dat nou precies voor elkaar heb gekregen, praten we al snel over deadlines. Zonder einddatum kan iets eeuwig duren. De meeste mensen die ik spreek snakken naar een eindpunt voor hun eigen project – een eindpunt dat bij voorkeur iemand anders stelt, want een zelfgekozen moment kan altijd uitgesteld worden. Starten, volhouden: zonder deadline is het bijna onmogelijk. Gelukkig is er altijd een deadline, en – tip! – kan je die ook nog eens zelf berekenen.
***
Voor Hard//hoofd schreef ik een tip over deadlines – niet het enige wat belangrijk was bij het afronden van een boek, maar wél goed om af en toe bij stil te staan. Mijn tip is hier te lezen.
Voor Hard//hoofd keek ik naar de film De Beentjes van Sint Hildegard. Een aanrader vanwege het sympathieke verhaal en vooral vanwege het Twents – Eva, Marthe en ik kwamen tot de conclusie dat we iedereen in het dialect gewoon heel sympathiek vinden klinken. Verder praten we over symboliek, de originele Tsjechische film en patronen in relaties. De trialoog is hier te lezen.
Hoewel ik docent Nederlands ben en dol ben op lezen, weet ik ook wel dat lezen de wereld niet per se verandert. Maar het hélpt wel.
Zoals schrijfster Angie Thomas zegt: ‘I’ve always seen writing as a form of activism. If nothing else, books give us a glimpse into lives that we may not have known about before; they can promote empathy.’
Voor Hard//hoofd schreef ik een TIP over de boeken die precies dat bij mij gedaan hebben, en welke boeken mijn perspectief – op de wereld, en op mijzelf – veranderden.
De laatste tijd lees ik veel advies: columns over thuiswerken, tips voor een home workout. Alles om een beetje houvast te vinden in de brave new world waar we ineens zijn ingeworpen. Er was één advies dat me deze week boven alles bijbleef. Het kwam van Madame Clairevoyant, de horoscoopschrijfster van The Cut: ‘Don’t be too hard on yourself if you’re not able to outrun or out-think your emotions. Sometimes, you just have to sit with them.’ Dit advies heb ik natuurlijk al eerder gezien. Het is ook niet revolutionair – en toch voelde het alsof het speciaal voor mij geschreven was.
Het is vreemder als je nog nooit je horoscoop hebt gelezen, dan wanneer je hem wekelijks checkt.
Ik geloof niet in astrologie. Desondanks kijk ik wat er over mijn astrologische teken wordt gezegd. Zo bezoek ik wekelijks de site van Rob Breszy, Freewill Astrology, om te kijken wat de week voor me in petto heeft. Ik kan inmiddels niet meer volhouden dat ik dat alleen maar voor de lol doe, maar wat zoek ik er dan?
Ik ben niet de enige die tegenwoordig de interpretatie van de sterren interessant vindt. Jihane Chaara schreef op Hard//hoofd een tip om meer te zweven, je horoscoop te lezen en je rationele kant eens te laten voor wat die is. We passen in een mondiale trend: millenials en Gen X’ers die de astrologie weer opzoeken. Het is vreemder als je nog nooit je horoscoop hebt gelezen, dan wanneer je hem wekelijks checkt. Vrijwel iedereen kent zijn sterrenbeeld: is het niet via een horoscoop, dan wel via memes of posts op Instagram.
***
Voor Hard/hoofd dacht ik na over waarom ik eigenlijk mijn horoscoop lees. Het hele artikel is hier te lezen.
Ik heb het soms best lastig met het thuiszitten, maar lezen helpt. Schrijven ook. Op de site van Virusverhalen zijn verschillende korte verhalen en gedichten te lezen, die gaan over waar we allemaal mee worstelen – angst, eenzaamheid, verveling. Ook ik schreef een verhaal, dat hier is te lezen.
Vorige week kwam de bundel Rebel, rebel bij uitgeverij Prometheus uit. In de bundel staan verhalen van elf jonge schrijvers, allemaal rond het boekenweekthema Rebellen en dwarsdenkers. Ik schreef het verhaal ‘Zomerverlof’, over drie pubermeisjes in een instelling die een hond vinden in het bos. In de Volkskrant van 14 maart stond daarover onder andere dit: ‘De verhalen van Kuşçu en Boer springen eruit vanwege hun stijl, die gebalanceerd en verzorgd is; allesbehalve rebels.’
Voor Hard//hoofd schreef ik een verhaal over een spelletjesavond gone wrong. Echt gezellig wordt het dus niet, maar spelletjesavonden zijn er dan ook niet voor de gezelligheid. Dit is menens.
De eerste minuten kijken de vier vrouwen naar de revolver op de terrastafel, dan wil Valerie hem vasthouden. Carmen loopt door de tuin, luistert of de buren buiten zitten en Angeline vraagt: ‘Maar hoe kóm je eraan?’
Ava haalt haar schouders op. ‘Gewoon, online.’
Een straaltje zweet loopt over haar rug. Er is al drie weken een hittegolf gaande, de langste sinds de jaren zeventig, hoorde ze een nieuwslezer zeggen. Het is wachten op onweer. Vanavond moet het losbarsten.
‘Via het dark web natuurlijk.’ Valerie weegt het wapen in haar hand alsof ze er dagelijks een vasthoudt. ‘Licht dingetje. Is dit zo’n handtasmodel?’
‘Een handtasmodel?’ Ava’s stem is hoger dan normaal. Ze kan er niets aan doen: wanneer ze Carmen, Angeline of Valerie ziet, gaat haar stem automatisch omhoog. Net als vroeger, toen ze na colleges koffie en wijn dronken en eerder gilden dan praatten.
‘Voor vrouwen die zich ’s avonds onveilig voelen. Heb je hem in je nachtkastje liggen?’
‘Nee. Ik bewaar hem in de keuken, naast de pannenlappen.’ Ze moeten alle vier lachen om dat beeld.
‘Geef eens.’ Carmen pakt het wapen voorzichtig over, gaat langzaam met haar vingers langs de trekker. ‘Dit is echt zo’n filmmodel. Smith & Wesson. Een cowboyding. Robin wilde er zo een voor zijn verjaardag, toen moest Denny natuurlijk ook.’
‘God, ik weet niet hoe je het doet,’ zegt Valerie. ‘Ik zou nergens zijn zonder nanny.’
Ava glimlacht. Dezelfde gesprekken als altijd, maar nu met versnelde hartslag, op scherp gestelde zintuigen en een revolver waar geen van hen haar ogen vanaf kan houden. Het is het wapen zelf dat perverteert, je uitnodigt om ernaar te kijken, ermee te spelen.
‘Wil je dat ding echt gebruiken?’ Angeline fronst.
‘Als er een wapen op tafel ligt, moet het ook afgaan,’ zegt Ava. ‘Weet je nog? Introductie tot theaterwetenschap. Dat is zo’n beetje het enige wat ik me herinner van onze studie.’
Carmen legt de revolver weer neer. Alle drie de vrouwen kijken naar Ava. Ze haalt de kogel uit het voorste vakje van haar tas.
***
Het hele verhaal is op de site van Hard//hoofd te lezen.
Voor Hard//hoofd keek ik samen met Eva van den Boogaard en Naomí Combrink de film Bombshell. Goed geschreven, goed geacteerd, spannend – een aanrader dus. Ook een film waarin de voorvechtsters van de vrouwenzaak zich nooit feminist zouden noemen, wat mij betreft één van de interessantste punten aan de film. Maar daardoor is het ook een aanrader met een asterisk: over dit onderwerp zijn nog lang niet alle films gemaakt.
De trialoog kan je hier lezen.
Voor Hard//hoofd schreef ik een stuk over de ‘lerarenkliklijn’ van Forum voor Democratie.
Forum voor Democratie heeft met zijn lerarenkliklijn het hele land over zich heen gekregen. Leraren hebben het al zo zwaar, en ze hoeven zich niet te verantwoorden over vermeende indoctrinatie, volgens tegenstemmen. Maar hoe zit dat eigenlijk met de leerlingen? Die zijn volgens mij best iets weerbaarder dan we denken.
*
Bij het koffiezetapparaat gaat het de laatste pauzes vaak over indoctrinatie. Niet over hoezeer we daar als docenten tégen zijn, maar meer over hoe we het kunnen bewerkstelligen.
‘Ik laat mijn vwo 4 een stuk uit de Volkskrant lezen,’ zegt een collega. ‘Dat lijkt me een mooi begin.’
‘Ik zou mijn havo 4 wel willen indoctrineren,’ zeg ik. ‘Als zij kritiekloos wat harder gaan werken, worden we daar allemaal beter van.’ Instemmende collega’s, gelach, nog een bak koffie en terug naar de les.
Het is niet zo dat we allemaal zo’n fan zijn van indoctrinatie – het is eerder dat het indoctrineren van een klas met dertig mondige leerlingen nogal ingewikkeld is. Over het meldpunt van Forum voor Democratie zijn al veel dingen gezegd: het onderwijs heeft het al zwaar, het is een belediging van de professionaliteit van docenten en het is een bedreiging voor de veiligheid in het klaslokaal. Allemaal waar, maar wat tot hilariteit in de docentenkamer leidt, is dat niemand het over de leerlingen heeft – als die zo verschrikkelijk goed luisterden zou het beroep wel populairder zijn. En wat mij persoonlijk vooral verbaast is het idee dat een neutrale docent de beste docent is. Dat heeft maar weinig te maken met wat er in een klaslokaal gebeurt.
*
Lees hier het volledige artikel op Hard//hoofd.
Voor Hard//hoofd deed ik mee aan de filmtrialoog. Daarvoor keek ik een horrorfilm, Us, de nieuwe film van Jordan Peele. Normaal gesproken ben ik niet zo van de horror, maar deze film zou ik iedereen aanraden. Nou ja, bijna iedereen. In de filmtrialoog leg ik uit waarom.
Hoe moet een mens zijn of haar leven inrichten? Wat moet je elke dag doen om een goede dag te hebben? En wat moet je vooral laten? Hoe doen anderen dat in vredesnaam? Het zijn vragen die me nog al eens bezighouden, vooral op de momenten dat ik opkijk van mijn telefoon en er drie kwartier voorbij is gegaan, of wanneer ik me ‘s ochtends naar mijn werk haast omdat ik te lang in bed ben blijven liggen. Dat moet beter kunnen, denk ik wanneer ik in de toiletten het zweet van mijn bovenlip dep.
Zoals Annie Dillard het verwoordt: ‘How we spend our days is, of course, how we spend our lives.’ Een goede sleur voor jezelf maken betekent een productiever én een gelukkiger leven. Het antwoord op al mijn vragen. Daarom lees ik graag over routines van bekende schrijvers. Of ze nou vroeg of laat opstaan, ’s nachts of ’s middags werken, één ding hebben ze gemeen: ze hebben een manier gevonden om de dingen die ze het belangrijkste vinden in hun dag te passen.
*
Voor Hard//hoofd schreef ik een tip over mijn zoektocht naar sleur en routine. Het volledige artikel is hier te lezen.
Robots nemen de wereld over. Nee, niet door ons met hun artificiële intelligentie te overmeesteren, maar juist door ons te ondersteunen. De utopie van een wereld waarin humanoids een waardevolle aanvulling zijn op onze menselijke activiteiten komt steeds dichterbij. Sociale robots kunnen uitkomst bieden in de zorg door de eenzaamheid van ouderen te verlichten. In de Volkskrant verscheen onlangs een artikel waarin de mogelijkheid van robotprostituees wordt besproken. En Filosofie Magazine wijdde laatst een nummer aan robotliefde, in samenwerking met de expositie ROBOT LOVE, die belooft: ‘ROBOT LOVE laat je de liefde van robots ervaren.’ Maar kunnen we liefde ervaren van iets wat nep is? En als dat kan, wat zegt dat dan over intimiteit en menselijkheid?
*
Voor Hard//hoofd schreef ik een essay over robots en liefde. Het hele artikel is hier te lezen.
Eten, gezondheid en schuld lijken onlosmakelijk met elkaar verbonden. Wat je eet zegt niet alleen iets over je gezondheid, maar ook iets over je karakter: dat is ofwel goed en sterk, ofwel slecht en slap. ‘Fit zijn’ is je eigen verantwoordelijkheid, maar dat niet alleen: anderen zullen je daadwerkelijk als béter zien wanneer je gezond bent. Je gezondheid managen is je morele plicht, en wie dat niet doet kan op een flinke portie kritiek rekenen. Eat that.
*
Voor Hard//hoofd schreef ik een artikel over fit zijn, en waarom de ‘fit-hype’ voor een nieuwe kloof in de samenleving zorgt. Lees hier het hele artikel.
Aan mijn gezicht is niets te zien – niets dan de rode striemen die ik er zelf op heb gekrast. Het tl-licht vergroot het rood nog eens uit, maar zelfs in normaal licht kan ik de lijnen over mijn schedel zien lopen. Uitgekerfde paden, af en toe een korst en een aantal open wondjes.
Een tijd geleden heb ik me volledig kaalgeschoren, om er vanaf te zijn. Ik scheerde mijn benen, mijn armen, de delen van mijn rug waar ik nog net bij kon, mijn schaamhaar. Luizen, dacht ik eerst. Huisstofmijt. Vlooien, eventueel. Nadat ik de lokken hoofdhaar op de grond zag vallen – vaalgrijze plukken op de zwarte tegels – had ik het gevoel ergens van bevrijd te zijn. Ik ging met mijn hand over mijn schedel, glad en zacht als babyhuid. Ik zag eruit zoals die mensen uit de cocons in de Matrix: een week, nat, naakt lijf. De rode lijnen waren over mijn hele lichaam te zien, maar ondanks dat voelde ik me herboren.
Het duurde dertig seconden voordat het weer begon. De jeuk.
Met de punt van mijn nagel boor ik in het vel van mijn voorhoofd en zet een kruisje. Mijn moeder vertelde me vroeger dat je dat met muggenbulten moest doen: kruisjes erin zetten, zodat de kriebel voorbijging. Ik heb het geprobeerd, heb avonden lang alleen maar kruisjes in mijn huid gezet met mijn nagels, later ook met een keukenmes.
Zalf heb ik geprobeerd. Meditatie. Krabben, juist niet krabben. Mentholpoeder, yoghurt, azijn, amandelolie. Toen bleek dat het allemaal niet werkte, gebruikte ik ijs om de prikkeling te verzachten. Het hielp even, tot het ijs voor blaren zorgde. Ook die begonnen weer te jeuken.
Ik pak de scalpel die ik uit het laboratorium heb meegenomen en kijk aandachtig in de spiegel. Voorzichtig snijd ik in het vel, tot ik het bloed uit mijn voorhoofd zie opwellen.
Ik ben altijd zorgvuldig geweest. Na elke proef was ik mijn handen en reinig ik mijn bureau met alcohol. Anders dan mijn collega’s controleer ik me na iedere vorm van veldwerk zorgvuldig op teken. Als ik zie hoe zij dat doen – snel, losjes, als er nergens een zwart stipje zit is het goed – verbaas ik me erover dat niemand Lyme heeft opgelopen.
*
Dit volledige verhaal is te lezen op de site van De Fusie.
Peter moest in eerste instantie wennen aan het idee. ‘Sem en Julia hebben je graag in de buurt,’ zei hij. ‘Ze moeten hun Nederlands bijhouden.’ Soms zei hij: ‘Ik dacht dat je het fijn vond dat je nu niet meer zo druk bent.’
De maanden hiervoor waren inderdaad rustig geweest. Ellen ging met Sem en Julia naar de Eiffeltoren. Wanneer zij naar de kleuterschool waren bezocht ze het Louvre, kocht ze boeken als A Moveable Feast, liep ze de Marché des Enfants-Rouges af om daar eten te kopen. Zo lekker Frans. Ze moest gewoon wennen aan het leven als expat, als huismoeder. Als hobbyvrouw.
Het lukte niet.
Nu doet ze de deur open voor de nanny en ziet hoe Julia zich direct in haar armen stort.
‘Daar ben je,’ zegt Julia. Er is nog een traanspoor zichtbaar op haar wang.
‘Goedemorgen,’ antwoordt Maria in gebroken Nederlands en ze haalt haar vingers door Julia’s krullen. Maria’s eigen haar begint al grijs te worden: over het zwart zit een asgrauwe gloed. Een tijdje geleden vond Ellen dat nog vertrouwd, had ze telkens de neiging om het aan te raken. Maria als de moeder die ze zelf af en toe nog nodig had.
‘Ik heb ze vanochtend al aangekleed,’ zegt Ellen.
‘Maar ik wil dit niet,’ zegt Julia, terwijl ze aan haar T-shirt plukt. ‘Ik wil mijn jurk.’ Ze pruilt en ziet eruit alsof ze elk moment weer kan gaan huilen.
‘Vandaag niet,’ zegt Ellen. Ze glimlacht naar Maria. Een blik van verstandhouding, hoopt ze.
‘Sem is ook al helemaal klaar. Je hoeft alleen nog brood te smeren voor de lunch.’
Sem zit bij zijn legobouwwerk. Hij kijkt even op bij het horen van zijn naam, maar gaat dan rustig verder.
Ellen pakt haar sleutels en tas van tafel. Het is een Louis Vuitton. Peter heeft het altijd onzin gevonden om veel geld uit te geven aan spullen. Hij vindt het nog steeds onzin, maar nu kan ze haar eigen geld uitgeven.
Ze loopt naar Sem toe om hem een kus te geven en kan het niet laten om even door zijn piekerige blonde haar te vegen. Hij krimpt meteen ineen. Als Ellen met getuite lippen voor haar staat geeft ook Julia haar een kus, maar niet van harte.
‘Lief zijn, jullie,’ zegt Ellen voor de deur achter zich dichttrekt. Ze bedoelt de kinderen, maar kijkt onwillekeurig naar Maria.
*
Het volledige verhaal (inclusief volledige illustratie) is te lezen op de site van Passionate Platform.
De marter is verdomd voorzichtig. Twee keer heeft ze haar kop uit de boomholte gestoken en hem een blik gegund op haar gele hals, alsof ze net door een veld paardenbloemen is gerend. Ze is nog niet in het zicht van de camera geweest.
Jonathan zit verder van de boomholte af dan gisteren. De marter heeft jongen, misschien dat ze daarom niet uit haar hol komt. De camera heeft hij op dezelfde plek geplaatst, hij wil haar het liefst in beeld brengen wanneer ze met een prooi aankomt, maar zijn deadline is over twee dagen: een foto van alleen de marter – als ze ooit uit haar hol komt – is goed genoeg.
Met de ontspanner in zijn handen wacht hij.
___
Het verhaal Marterjong, met prachtige illustratie van Renske van Enckevoort staat nu op de site van De Optimist. Hier is het hele verhaal te lezen.